“We gaven vader bij het afscheid een kus”
Hij zal die dag niet snel vergeten. Die vroege ochtend van 24 maart 1945. Bonken op de deur, Duitse en Nederlandse bevelen: 'aufmachen, openmaken'. Luidruchtig wordt het gezin van Berend Klaas Bosma die ochtend om half zes gewekt. Hij is een jongen van zestien jaar en weet amper wat hem overkomt.
Ogenschijnlijk koel vertelt zoon Bindert, geboren in 1928 het verhaal van de arrestatie van zijn vader en tenslotte zijn executie op de hei van het Drentse Anloo.
Zij, NSB'ers, Duitsers en Nederlandse politie, omsingelen in eendrachtige samenwerking de boerderij aan de Hoofdstraat nr. 80 (tegenwoordig Kerkelaan 4) en drijven de moeder en de vier kinderen in pyjama naar de keuken. Vader vlucht naar de paardenstal en kruipt weg onder een hoop kaf.
Met hun wapentuig slaan de indringers zijn moeder. Hij, zijn broers en zus voelen trappen tegen de benen. Waar vader zich heeft verstopt, weet niemand. Ja, hij heeft een geheime schuilplaats in de schuur, maar waar dat is weten ze niet. In hun blinde woede scheuren de NSB'ers het behang van de muur, maken de leren stoelen met hun bajonetten kapot en breken de vloeren stuk. Een foto van de koningin versnipperen ze in duizend stukjes.
Chaos
“Het was een vreselijke chaos’, vertelt de oudste zoon Bindert. “Toen ze vader niet vonden, begonnen ze alle pannen van het dak te gooien en dreigden de boerderij in brand te steken. Opeens zag ik ze met lange hooipennen in het koren prikken. Ik wist dat vader ergens verborgen zat. Toen dacht ik: nu vinden ze hem, nu is het afgelopen. Ze hebben hem geraakt en mee naar de voorkamer gesleurd. Ik zag dat hij aan zijn hoofd bloedde. We mochten nog afscheid van hem nemen. Een kus, dat was alles. We mochten geen woord zeggen. Dat is het laatste beeld wat ik van vader heb. Bloedend tussen twee Duitsers."
Bosma wordt via Winschoten naar het beruchte SD hoofdkwartier, het Scholtenshuis, aan de Grote Markt in Groningen afgevoerd. Weinige dagen later, op 8 april, is hij met een groep van zeven andere verzetsstrijders in Anloo gefusilleerd: “Met z'n allen zijn ze zo in een kuil geplompt. Op een hoop".
Bosma moet in het Scholtenshuis vreselijk mishandeld en gefolterd zijn. Onherkenbaar verminkt is zijn lijk na de bevrijding weer opgegraven om herbegraven te worden op de begraafplaats van Nieuwolda.
Ondergrondse
Bosma, gereformeerd en principieel vaderlandslievend, heeft zich als vanzelfsprekend bij de ondergrondse aangesloten. Dat is geen punt van discussie thuis. Dat doe je gewoon als goed Nederlander. Zijn taak: het verzorgen van onderduikadressen voor gestrande Engelse piloten en gezochte verzetsstrijders.
Dat hoort zijn zoon pas later, want over vaders werk wordt thuis met geen woord gerept. Behalve een keer als hij voor vader een pakje moet wegbrengen naar Uil, die midden in het veld aan een sintelpad woont. “Halverwege komt Uil je wel met een herdershond tegemoet”, vertelt vader. “Die hond doet niets, je hoeft het pakje alleen maar af te geven”. Wat er in het pakje heeft gezeten, heb ik nooit geweten.
Berend Klaas Bosma slaapt zelf vaak ook op onderduikadressen. Zijn favoriete plek is bij slager Geert Wagter, later de woning van Wolda. Vlak voor zijn arrestatie verblijft hij daar enkele weken. “Door verraad, van wie is nooit opgehelderd, is hij tegen de lamp gelopen”, zegt zijn zoon.
,,Net die nacht, die 24ste maart, sliep hij voor het eerst thuis. Hij is voor honderd procent verlinkt. Dat weet ik zeker, maar door wie? Die vraag houdt me voortdurend bezig. In het begin kijk je al die NSB'ers in het dorp er op aan. Maar ik koester nu geen wrok meer."
Zijn moeder, nu 87, is nooit meer hertrouwd; al gauw trekt zij weg uit Nieuwolda. Ze raakt in onmin met het hoofd van de christelijke school die als voorzitter van het bevrijdingscomité haar en haar kinderen op 4 mei bij de dodenherdenking altijd vooraan in de kerk wil hebben. ,,Goed bedoeld, hoor, maar moeder wil niet op de voorgrond treden. Dan worden voor haar de wonden weer opengereten. Voor ons als kinderen is die dag ook een verzoeking. Je zit pontificaal vooraan en vlak achter je zitten de mensen die in de oorlog omstreden zijn, die van twee walletjes hebben gegeten. Dat kon moeder niet verdragen en dat heeft men toen niet begrepen."
Naar Berend Klaas Bosma is een plein in Nieuwolda vernoemd. ,,Daar ben ik erg blij om. Dan wordt tenminste in ere gehouden waarvoor mijn vader gestreden heeft. Voor vrijheid en tegen dictatuur."
Berend Klaas Bosma is 45 jaar oud als hij geëxecuteerd wordt. Hij laat een vrouw van 38 jaar en vier kinderen na, in de leeftijd van 8, 12, 14 en 16 jaar.
 |
Het graf van Berend Klaas Bosma op de begraafplaats te Nieuwolda.
'Trouw tot in den dood. Ter nagedachtenis aan Berend Klaas Bosma, geb. 17 maart 1900 te Hoogkerk, gefusilleerd te Anloo. Gel. Echtgenoot van A.P. Idema. Joh. 2:25.
De dageraad der vrijheid gloorde, toen voor hem het doodsschot viel. 't Was God die zijn laatste woorden hoorde. Geen klacht! God heeft zijn ziel!
Medestrijders en vrienden'. |
|
|
